تیلاپیا
تهیه کننده: دکتر مهرداد محمدی دوست – مهندس مرتضی سوری
ضرورتی انکارناپذیر:
تیلاپیا به علت رشد سریع و پرورش ساده و ارزان مورد توجه بسیاری از کشورهای جهان قرار گرفته است. هم اکنون بیش از 27 کشور جهان جنس های مختلف تیلاپیا را پرورش می دهند. تیلاپیا در آبهای شور، لب شور و شیرین پرورش داده می شود و درکشورهای کویت ، امارات ، عمان ، عربستان، فلسطین ، چین ، مصر ، فیلیپین و ... بطور گسترده پرورش داده می شود.
بازارپسندی خوبی داشته بخصوص تیلاپیای قرمز که از لحاظ درخشش رنگ پوست بیشتر موردپسند می باشد. همچنین قابلیت پرورش این ماهی در آب شور باعث شده ازطعم بهتری برخوردار شود. هم اکنون امریکا، اروپا و ژاپن مهمترین واردکنندگان تیلاپیای تولید شده در آسیا می باشند.
مهمترین کشورهای تولیدکننده تیلاپیا در جدول زیر آمده است(منبع سایتFAO)
زادگاه اصلی این ماهی افریقا و شرق مدیترانه می باشد. جنس های (تیلاپیا) ساروترودون، اوروکرومیس بیشتر از لحاظ تجاری اهمیت دارند. همچنین هیبریدهای جنس های مختلف تیلاپیا سازگار با مناطق مختلف پرورش نیز بوجود آورده اند که از لحاظ رشدی یا مقاومت به سرما مناسب می باشد.
گونه های مهم پرورش تیلاپیا:
1- تیلاپیای آبی ( aureus oreodromis) به سرما نسبتاً مقاوم بوده و تحمل شوری بالایی دارد و یوری هالین بوده و نسبت به cage یا استخر و تانک های پرورش سازگاری نشان می دهد.
2- تیلاپیای نیل(niloticus oreodromis): سریع الرشد بوده. بسیار برای دورگه گیری استفاده می شود. در پهنه وسیعی از آبها دیده می شود.
3- Vamitilapia: در آبهای لب شور دیده می شود و رشدش نسبتاً کم است.
4- تیلاپیای قرمز: بیشتر برای زیبایی مورد استفاده قرار می گیرد. رشد سریع دارد و بازارپسندی خوبی دارد.
5- Oreochromis mossambicus: در آبهای شور رشد می کند.
خصوصیات کلی تیلاپیا:
معمولاً نرها یک لانه در کف استخر حفر کرده و پس از جفت یابی و جفت گیری جنس ماده تخم ها را در دهان قرارداده تا عمل انکوباسیون و تفریخ انجام گرددل.لاروها تا زمان جذب کامل کیسه زرده در دهان مادر باقی می مانند.
رفتار تغذیه ای:
تیلاپیا یک ماهی همه چیز خوار بوده از سطوح مختلف غذایی استفاده می کنند. بیشتر فیلترفیدر بوده که با پالایش موادغذایی موجود در محیط، موادغذایی خود را تامین می کند آب محیط خود را تمیز و تصفیه می کند بطوریکه در منابع گفته شده بعنوان تصفیه کننده آب فاضلاب ها می تواند مورد استفاده قرار گیرد.
قابلیت استفاده از فیتوپلانکتون ها، زئوپلانکتون ها، ماکروفیت ها، بی مهرگان آبزی وکفزی ، لارو ماهیان و دتریت ها را دارد. به همین دلیل برای کنترل شکوفایی جلبکی نیز استفاده می شود مخاط آبشش تیلاپیا در گرفتن و استفاده از غذای اطراف ماهی کاربرد فراوانی دارد. جیره غذایی مورد استفاده در پرورش تجاری تیلاپیا، انرژی بالا و پروتئین 30-15٪ می باشد به همین دلیل قیمت غذای مصرفی پایین می باشد. تیلاپیابوسیله پلت های شناور در ستون آب که پروتئین کمی دارد مورد تغذیه قرار می گیرد. ضریب تبدیل غذایی پایین داشته که (2/1-9/0) ذکر شده است.
تحمل ماهی به سرما:
تیلاپیا جزء ماهیان گرمابی می باشد ولی دامنه تحمل به سرمای خوبی داشته بخصوص تیلاپیای آبی مقاومت بیشتری نسبت به سرما داشته ودر دمای 32-16 درجه تحمل و رشد خوبی دارد. ولی گونه موزامبیکوس کمتر تحمل گرما را دارد.
تحمل ماهی به شوری:
تیلاپیا جزء ماهیان آب شیرین می باشد ولی تحمل شوری را دارد در شوری 10الی 15 ppt به راحتی رشد می کندppt30 در برخی منابع ذکر کرده اند. در شوری ppt5 تفریخ تخم یاHatching بخوبی صورت نمی گیرد.
روش های پرورش:
این ماهی را هم دراستخرهای خاکی، مخازن فایبرگلاس و درتانک پرورش می دهند. استخرهای خاکی بیشتر در زهکش ها که طول زیاد و عرض کم دارند و غذادهی بصورت دستی به راحتی امکان پذیر است پرورش می دهند و برداشت بصورت تدریجی صورت می گیرد معمولاً بچه ماهیان 20 گرم به بالا برای ذخیره سازی استخرهای خاکی، بازماندگی بیشتری را به همراه دارد و بعد از گذشت 8-6 ماه به حدود 800-600 گرم می رسد.
این ماهی نسبت به اکسیژن کمتر ازppm 5 حساس بوده. PH 5/8-5/5 را تحمل کرده معمولاً برای رشد بهتر و جلوگیری از خطرات زیست محیطی بدلیل قدرت تکثیر بالای این ماهی توصیه می شود از بچه ماهیان عقیم برای پرورش استفاده شود که عقیم کردن بوسیله هورمونهای خوراکی یا تزریقی انجام می شود و یا بصورت شوک های فشاری و دمایی انجام می گیرد.
از پرورش تیلاپیا و میگو به منظورپیشگیری از برخی بیماریها مثل بیماری ویروسی WSSW با لکه سفید ویروسی میگو نیز استفاده می شود.
نتیجه:
با وجود آبهای داخلی ، دریاچه های سدها ، تالابها و زهکش صنایع نیشکر و همچنین سواحل خلیج فارس ( بیش از 250 کیلومترمرز سواحل خلیج فارس) ، نهرها و خوریات از آبادان تا بندر امام ، ماهشهر و هندیجان در استان خوزستان عرصه وسیعی از آبهایی که با دمای مناسب حداقل 10- 8 ماه برای پرورش این ماهی مقاوم به سرما و همه چیز خوار و سریع الرشد مناسب می باشد، استان خوزستان شرایط مناسبی جهت پرورش این ماهی با ارزش اقتصادی بالا در دنیا به منظور تصفیه پساب ها و زنده نگه داشتن تالاب ها و تامین پروتئین غذایی و صادرات و اشتغال و ارز آوری را دارد. امید است که با همت مسئولین و دست اندرکاران توسعه پرورش این ماهی در استان و کشور را داشته باشیم.